Η Αρχαία Σικυώνα βρίσκεται στο ύψωμα του Βασιλικού, ένα χωριό περίπου 4 χιλιόμετρα νοτιανατολικά του Κιάτου, έδρα του Δήμου Σικυωνίων. Στην αρχαιότητα συνόρευε ανατολικά με την Κόρινθο, δυτικά με την Αχαϊκή Πελλήνη και νότια με τον Αρκαδικό Φλιούντα και τη Στύμφαλο, ενώ ο αστικός χώρος καταλάμβανε υψίπεδο εμβαδού περίπου 2300 στρεμμάτων. Ο Στράβωνας αναφέρει ότι η Σικυών αρχικά βρισκόταν δίπλα στη θάλασσα μέχρι να την «ανοικίσει» ο Δημήτριος ο Πολιορκητής. Ο Δημήτριος κατέλαβε την πόλη από τον Κάσσανδρο και έπεισε τους Σικυώνιους να μετοικήσουν ψηλότερα, όπου οχύρωσε το υψίπεδο και προσωρινά το ονόμασε «Δημητριάς». Τα περισσότερα δημόσια κτίσματα έγιναν επί Δημήτριου και κατόπιν επί Αράτου, ο οποίος και προσάρτησε την πόλη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Τα επιβλητικότερα από τα κτίσματα της Αρχαίας Σικυώνας είναι το θέατρο και το ρωμαϊκό λουτρό, το οποίο εκτελεί χρέη Μουσείου.
Οι πρώτες ανασκαφές στην Αρχαία Σικυώνα έγιναν στο χώρο του θεάτρου από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, μεταξύ του 1886 και 1898. Οι ανασκαφή επικεντρώθηκε στο χώρο της αρχαίας αγοράς και έφερε στο φώς ένα ναό, παλαίστρα, βουλευτήριο, μακρά στοά, και τμήμα του κοίλου του θεάτρου. Όλα τα ορατά αρχιτεκτονικά μνημεία της αρχαίας Σικυώνος, εκτός του θεάτρου και του σταδίου, εντάσσονταν στο «Ιπποδάμειο σύστημα», χαρακτηριστικό ελληνιστικής πόλης, και ουσιαστικά προσανατολίζει την πόλη στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Στο ανώτερο υψίπεδο της Σικυώνας λοιπόν, κατασκευάστηκε το θέατρο στα πρώτα χρόνια ίδρυσης της πόλης, περί το 303 π.Χ., στο προσφορότερο για την κατασκευή σημείο του πεδίου, ενώ μέρος των κερκίδων λαξεύτηκαν στο βράχο. Από το θέατρο έχει ανασκαφεί η σκηνή, η ορχήστρα, μέρος των ειδωλίων, καθώς και οι δύο καμαροσκεπείς δίοδοι που οδηγούν στο άνω διάζωμα. Θεωρείται από τα πιο εντυπωσιακά θέατρα αυτού του μεγέθους, με διάμετρο ορχήστρας 24 μ. και κοίλου 125 μ. Ως κατασκευή συνδυάζει τη χρήση τεχνικής δόμησης με πωρόλιθο και λάξευση στο φυσικό βράχο της πλαγιάς. Στην πρώτη σειρά των εδωλίων υπάρχουν οι τιμητικές θέσεις των επίσημων. Χαρακτηριστικό του θεάτρου είναι οι δύο θολωτές δίοδοι οι οποίες αποτελούσαν τις κύριες εισόδους των θεατών. Διατηρούνται αρκετά καλά κι έχουν μήκος 16 μέτρων και ύψος 2.60 μέτρα. Η ορχήστρα είναι από πατημένο χώμα, ενώ αποχετευτική τάφρος που καλύπτεται με λίθινες πλάκες διασχίζει κάθετα την ορχήστρα και καταλήγει σε μικρή κλίμακα πίσω από τα σκηνικά. Στις παρόδους δεξιά και αριστερά υπήρχαν πύλες κατά το πρότυπο του θεάτρου της Επιδαύρου. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του θεάτρου χρονολογείται στα τέλη του 4ου/πρώιμο 3ο αι. π.Χ. Εκτός των θεατρικών παραστάσεων ο χώρος του θεάτρου χρησίμευε και για πολιτικές συγκεντρώσεις των Σικυωνίων πολιτών.
Στα βορειοδυτικά του θεάτρου βρίσκεται το στάδιο με μήκος στίβου που φτάνει τα 207 μέτρα, από το οποίο σώζεται σε αρκετό ύψος ο αναλλημματικός τοίχος της σφενδόνης. Αν και δεν έχει ανασκαφεί ακόμη, διακρίνεται καθαρά. Τα πλινθόκτιστα ρωμαϊκά λουτρά, βόρεια της αγοράς, διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση και σήμερα έχουν μετατραπεί στο μεγαλύτερο μέρους τους σε Αρχαιολογικό Μουσείο. Τα ορατά τμήματα του αρχαίου κτιρίου φανερώνουν την ύπαρξη μεγάλου κτιρίου με διάταξη των χώρων γύρω από κεντρική αυλή και πιθανή χρονολογία μεταξύ 1ου και 2ου αι .μ.Χ.
Επίσης έχουν αποκαλυφθεί τα θεμέλια του βουλευτηρίου της ελληνιστικής Σικυώνας, ένα ευρύχωρο τετράγωνο οικοδόμημα 40,5 × 41,15 μέτρων, με τέσσερις σειρές από τέσσερις κίονες στο εσωτερικό και στοά κατά μήκος της βόρειας πλευράς του, δηλαδή της πρόσοψης. Βουλευτήριο και στοά χρονολογούνται στην πρώιμη ελληνιστική εποχή και επιδέχθηκαν μετατροπές μεταγενέστερα.
Τέλος το Γυμνάσιο, ένα μεγάλο τετράγωνο κτίσμα. Η παλαίστρα, κατασκευασμένη λόγω της φύσης του εδάφους σε δύο επίπεδα, δυτικά της αγοράς, αποτελούσε το βασικό μέρος του γυμνασίου. Το χαμηλότερο επίπεδο, διαστάσεων 72 × 36 μ., είναι το αρχαιότερο και χρονολογείται στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Το ανατολικό μέρος θεωρείται το κυρίως γυμνάσιο και έγινε γύρω στα 280 π.Χ. από τον πατέρα του Αράτου, Κλεινία. Το πάνω μέρος θεωρείται μεταγενέστερη προσθήκη των ρωμαϊκών χρόνων.
Άλλο αξιόλογο μνημείο είναι τα ερείπια του αρχαϊκού ναού, του 7ου αιώνα, στον περίβολο της αγοράς, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στην Αρτέμιδα ή τον Απόλλωνα. Ναός περίπτερος, με διαστάσεις 38.07×11.55 μ. και ανατολικό προσανατολισμό, κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από μαλακό λίθο. Η πρώτη οικοδομική του φάση ανάγεται στην αρχαϊκή εποχή (6ος αι. π.Χ.). Ο ναός είναι το μοναδικό αρχαϊκό κτίσμα της που είναι ορατό σήμερα. Η αρχαία αγορά που εκτείνεται ακριβώς ανατολικά του θεάτρου αποτέλεσε το επίκεντρο των ανασκαφικών ερευνών της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Η μεγάλη στοά, το βουλευτήριο, η παλαίστρα και μια δεύτερη στοά βορείως της παλαίστρας, όριζαν την νοτιοδυτική πλευρά της αγοράς εντός της οποίας βρίσκεται και ο ναός.
Πηγή: www.mythicalpeloponnese.gr