Στην ευρύτερη περιοχή του κάμπου των Χανίων μεταξύ των οικισμών Αλικιανός και Κουφός, σώζεται ο μεγάλος ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ή Αϊ κυρ Γιάννης από το όνομα του κτίτορα Ιωάννη του Ξένου και Ερημίτη.
Κτίστηκε περί το 1030, στα πλαίσια μιας έντονης δραστηριότητας του οσίου στο χώρο της δυτικής Κρήτης. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο με έντονα προεξέχουσες τις πλάγιες κεραίες του σταυρού. Οι επιφάνειες διαμορφώνονται πλαστικά με διπλά τυφλά αψιδώματα, χρησιμοποιείται η τεχνική της κρυμμένης πλίνθου και της εγχάραξης στο κονίαμα ψευδοτοιχοποιίας. Η αψίδα είναι πεντάπλευρη και κοσμείται από κόγχες και τυφλά αψιδώματα, ενώ το τρίλοβο παράθυρο περιβάλλεται από κτιστούς ημικιονίσκους.
Σε εποχή κοντινή με την ανέγερση του ναού προστέθηκε στο δυτικό μέρος του ναού τριμερής νάρθηκας. Τα πλάγια μέρη του νάρθηκα καλύπτονται από σταυροθόλια και το μεσαίο από υπερυψωμένο φουρνικό. Κατά το 14ο αιώνα το νοτιονατολικό σταυροθόλιο κατέρρευσε και ανακατασκευάστηκε στη θέση του ημικυλινδρική καμάρα στηριγμένη σε κτιστό πεσσό. Στο 15ο αιώνα μπορεί να χρονολογηθεί η ανακατασκευή του νοτιοδυτικού θυρώματος του ναού με οξυκόρυφο τόξο.
Τις επιφάνειες εσωτερικά καλύπτει τοιχογραφικός διάκοσμος σε δυο στρώματα. Το αρχικό στρώμα, που χρονολογείται στον 11ο αιώνα, αποκαλύφθηκε πρόσφατα κατά τις εργασίες συντήρησης στο βορειοανατολικό γωνιαίο διαμέρισμα. Αν και η κατάσταση διατήρησης δεν είναι πολύ καλή, πρόκειται για έργο ενός πολύ ικανού τεχνίτη. Εικονίζονται μορφές όρθιων, μετωπικών ιαματικών αγίων στους τοίχους και στηθαίων στο σταυροθόλιο.
Το δεύτερο στρώμα περιλαμβάνει την Παναγία Πλατυτέρα στην αψίδα, μορφές ολόσωμων και στηθαίων αγίων, σκηνές του ευαγγελικού κύκλου. Μεταξύ των σκηνών στη θέση του μεταγενέστερου, κτιστού τέμπλου, παριστάνεται ο Ιωάννης ο Ξένος ανάμεσα σε μαθητές του.
Πρόκειται για έργο επίσης ικανού ζωγράφου του α΄ μισού του 14ου αιώνα, που εκφράζει ακαδημαϊκές, αλλά και λαϊκότερες τάσεις. Εξωτερικά στο υστερογοτθικό θύρωμα και το ανακουφιστικό τόξο, που ανακατασκευάστηκαν κατά το 15ο αιώνα στο νοτιοδυτκό τυφλό αψίδωμα, σώζονται λίγες παραστάσεις ιεραρχών και μοναχών -μεταξύ των οποίων πιθανώς και ο Ξένος- και της Παναγίας ως Ζωοδόχου Πηγής από ένα τρίτο στρώμα ζωγραφικής. Ο ναός σωζόταν σε προχωρημένη κατάσταση ερειπίου και αναστηλώθηκε αρχικά πρόχειρα από τους κατοίκους και στη συνέχεια, περί το 1950, από τον ακαδημαϊκό Α. Ορλάνδο.
Πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης του ναού και συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου. Κατά τις εργασίες υποθεμελίωσης πραγματοποιήθηκε ανασκαφή στο εσωτερικό και εξωτερικά περιμετρικά του ναού, όπου αποκαλύφθηκε ένα μεσοβυζαντινό νεκροταφείο με χρήση από τον 11ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Επίσης ανακατασκευάστηκε ο τρούλος με βάση τον αρχιτεκτονικό διάκοσμο της αψίδας και τον ανάλογο τρούλο του ναού του Αγίου Δημητρίου στον Άγιο Δημήτριο Ρεθύμνου.
Περιοχή: Aλικιανός
Πηγή: www.incrediblecrete.gr