Η Ήρα, η «αερόμορφη» και η «βασίλισσα των πάντων», όπως λέει ο Ορφικός ύμνος, ήταν κόρη του Κρόνου και της Ρέας, η οποία αργότερα έγινε η «μακαρία» σύζυγος του Δία. Σύμφωνα με τον Όμηρο, η θεά ανατράφηκε από τον Ωκεανό και την Τηθύ (άλλοι ισχυρίζονταν ότι την είχε αναθρέψει ο Τήμενος, γιος του Πελασγού, ή οι Ώρες). Σαν θεά που ήταν, «συγκερασμένη με τον σεβαστό αέρα», όπως την τραγούδησε ο ποιητής, γεννήθηκε σε πολλούς τόπους: στη Σάμο, στο Άργος, στην Εύβοια και στην αρκαδική Στύμφαλο. Στη Σάμο γιόρταζαν προς τιμήν της, κάθε χρόνο, τα «Τόναια» ή «Τόνεια», όπου μετέφεραν στην παραλία το λατρευτικό της είδωλο, που έστεκε στον πάντα ανοιχτό ναό της, το καθάριζαν και το τοποθετούσαν μπροστά του ένα γλύκισμα, μιας και, όπως μας λέει ο ποιητής των Ορφικών, η θεά, «με αέρινες ορμητικές κινήσεις λουζόταν εις τα νερά». Όσοι μετείχαν στην γιορτή φορούσαν στεφάνια από λυγαριά και δάφνη. Άλλα φυτά με τα οποία συνδεόταν η θεά, ήταν η αχλαδιά γιατί με το ξύλο της είχε κατασκευαστεί το λατρευτικό της άγαλμα στο Ηραίο του Άργους, το ελίχρυσο, το ρόδι και ο κρίνος. Σύμβολό της ήταν το παγώνι.
Η Ήρα, επί τριακόσια χρόνια, διατηρούσε δεσμό με τον Δία, σε μια απόκρυφη γωνιά του Κιθαιρώνα, κρυφά από τους γονείς τους. Ο Δίας είχε τρυπώσει στην αγκαλιά της με την μορφή κούκου, για να προστατευτεί από την βροχή. Ο ποιητής Καλλίμαχος αναφέρει ότι συνευρέθηκαν κρυφά, για πρώτη φορά, οι θεοί στη Σάμο, ενώ για άλλους, ο γάμος τους είχε γίνει φανερά στον Ωκεανό.
Σήμερα, στέκει περήφανα, κοντά στο ναό του Δία, στη βορειοδυτική γωνία του ιερού χώρου της Ολυμπίας (Άλτις), στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου. Κατά καιρούς ο ναός υπέστη διάφορες επεμβάσεις, ενώ στα ρωμαϊκά χρόνια μετατράπηκε σε είδος μουσείου, όπου φυλάσσονταν μερικά από τα πιο πολύτιμα έργα του ιερού, ανάμεσα στα οποία και ο Ερμής του Πραξιτέλη.
Ο ναός είναι ιδιαίτερα μακρύς και αρκετά χαμηλός σε ύψος. Έχει προσανατολισμό Α-Δ, όπως οι περισσότεροι αρχαιοελληνικοί ναοί, με την πρόσοψη στα ανατολικά και είναι δωρικός, με κιονοστοιχία που τον περιβάλλει («περίπτερος»): η κιονοστοιχία («πτερόν») έχει έξι κίονες στις στενές και δεκαέξι στις μακρές πλευρές του. Οι κίονες αρχικά ήταν ξύλινοι και σταδιακά αντικαταστάθηκαν με λίθινους. Για τον λόγο αυτό, τόσο οι κίονες όσο και τα κιονόκρανα, δεν είναι όμοια μεταξύ τους, αφού κάθε φορά ο νέος κίονας ακολουθούσε το ρυθμό της εποχής του, με αποτέλεσμα επάνω στο ναό να αποτυπώνεται η πλήρης εξέλιξη του δωρικού ρυθμού, από τα αρχαϊκά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Στις αβαθείς ορθογώνιες κοιλότητες, ήταν τοποθετημένες ζωγραφικές εικόνες των νικητριών στα «Ηραία» (αθλητικοί αγώνες προς τιμήν της θεάς).
Στο βάθος του κυρίως ναού (σηκού), ήταν στημένα τα λατρευτικά αγάλματα του Δία και της Ήρας, τα οποία αναφέρει ο Παυσανίας (5.17.1). Η Ήρα εικονιζόταν καθισμένη σε θρόνο και ο Δίας στεκόταν δίπλα της.
Σήμερα σώζονται τα θεμέλια του ναού, οι τεράστιοι ορθοστάτες του σηκού και το κατώτερο μέρος των κιόνων. Τέσσερις κίονες έχουν αναστηλωθεί.
Στον χώρο της αγοράς της αρχαίας πόλης της Μαντινείας, σε μικρή απόσταση ανατολικά της νότιας παρόδου του αρχαίου θεάτρου της πόλης, σώζονται τα θεμέλια αρχαίου ναού (Παυσανίας 8, 9, 3). Πρόκειται για ναό απλής αρχιτεκτονικής μορφής. Ανήκει στον τύπο του «δίστυλου πρόστυλου εν παραστάσι», δηλαδή με δύο κίονες μεταξύ των παραστάδων της πρόσοψης του (στην ανατολική στενή πλευρά). Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο ναός στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, η οποία παριστανόταν καθιστή σε θρόνο και περιβαλλόταν από την Ήβη, που ήταν η αγγελιοφόρος της και τη θεά Αθηνά.
Το ιερό του Ηραίου βρίσκεται ανάμεσα στο Άργος και τις Μυκήνες και θεωρείται το κέντρο της λατρείας της Ήρας «Αργείας», όπως την ονομάζει ο Όμηρος. Το ιερό ιδρύθηκε στα μισά του 8ου αιώνα π.Χ. Εδώ, η λατρεία ήταν μυστηριακή και είχε ως βασική γιορτή τα «Εκατόμβαια», κατά την οποία μυούνταν οι νέοι και νέες του Άργους που έμπαιναν στην ηλικία γάμου. Η γιορτή ξεκινούσε με την πομπή των νέων, από το Άργος στο Ηραίο, η οποία, μετά τη μύηση, κατέληγε σε χαρούμενα ξεφαντώματα αλλά και σε ευλαβικό προσκύνημα εκατοντάδων πιστών. Περιελάμβανε θυσίες 100 βοδιών (εκατόμβαια) και αγώνες εκ των οποίων ο επισημότερος ήταν ο «Χαλκείος Αγών», που είχε ως έπαθλα χάλκινες ασπίδες. Σημαντική στιγμή της γιορτής ήταν η αναπαράσταση του «ιερού γάμου» Ήρας – Δία και ο στολισμός της ιερής γαμήλιας κλίνης. Από τον 6ο αιώνα π.Χ όπου ο Ηρόδοτος τοποθετεί την απαρχή τους, έως τον 3ο αιώνα π.Χ, οι αγώνες τελούνταν στο Ηραίο και ήταν γνωστοί, αρχικά, ως «Παρ Ήρας Αργείας» και αργότερα ως «Εκατόμβαια», οι δε νικητές ονομάζονταν «περιοδονίκαι». Μετά, μεταφέρθηκαν στο Άργος, όπου τελούνταν μαζί με τα «Νέμεα» και ονομάστηκαν «Ηραία τα εν Άργει».
Πιστεύεται ότι στην περιοχή λατρευόταν μια προϊστορική χθόνια θεά συνδεδεμένη με την φύση, με την οποία αργότερα ταυτίστηκε η Ήρα. Το Ηραίο κτίστηκε σε τρία άνδηρα στην νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου «Εύβοια», στην Αργολίδα, προσφέροντας υπέροχη θέα στην πεδιάδα της Πρόσυμνας. Στην περιοχή του ιερού εντοπίστηκαν κατάλοιπα οικισμού νεολιθικής εποχής και της εποχής του χαλκού, καθώς και μυκηναϊκό νεκροταφείο.
Η λατρεία της Ήρας στην Σάμο μαρτυρείται από την εποχή του Χαλκού και συγκεκριμένα από την περίοδο του Μυκηναϊκού πολιτισμού (2η χιλιετία π.Χ). Αρχικά, στον χώρο του Ηραίου υπήρχε ένας μικρός υπαίθριος λίθινος βωμός και, δίπλα του, ένα ναόσχημο κτίσμα για την προστασία και φύλαξη του ξύλινου λατρευτικού αγάλματος της Ήρας. Τον 8ο αιώνα π.Χ ο βωμός γίνεται ορθογώνιος και περιβάλλεται με πλακόστρωση. Δυτικά του βωμού χτίζεται ο πρώτος ναός της Ήρας με πλίνθινους τοίχους και κεραμοσκεπή. Τον 6ο αιώνα π.Χ (570-560 π.Χ) ιδρύεται ο επόμενος γιγάντιος ναός –θαύμα της ιωνικής αρχιτεκτονικής- που όμως καταστράφηκε από σεισμό, λίγα χρόνια μετά. Αργότερα, στα χρόνια του τυράννου Πολυκράτη (ένας από τους επτά σοφούς της Αρχαιότητας), άρχισαν εργασίες για έναν ναό μεγαλύτερων διαστάσεων («ο μέγιστος νηός ων ημείς ίδμεν», όπως έγραψε ο Ηρόδοτος), ο οποίος πιστεύεται ότι δεν αποπερατώθηκε λόγω διαμάχης των διαδόχων του Πολυκράτη. Σήμερα, στο χώρο του Ηραίου βλέπουμε τα ερείπια του ναού αυτού. Οικονομική ανάκαμψη και οικοδομική δραστηριότητα παρατηρείται με ψήφισμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 322 π.Χ, όταν οι Σαμιώτες εξόριστοι επαναπατρίζονται. Στα ελληνιστικά χρόνια ο χώρος του Ιερού γίνεται τόπος αυτοπαρουσίασης Σαμίων πολιτικών (εποχή κατά την οποία η πίστη στους Δώδεκα Θεούς εξασθενεί και εμφανίζονται νέες θεότητες ανατολικής προέλευσης).
Η ανασκαφή του Ηραίου μαρτυρεί ότι δεν επρόκειτο μόνον περί πανελλήνιου ιερού αλλά ιερού με παγκόσμια φήμη. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν εισροή επισκεπτών από όλα τα μέρη του τότε γνωστού κόσμου (Αίγυπτος, Συρία, Ασσυρία, Βαβυλώνα, Μεσοποταμία, Περσία, Φοινίκη, Λακωνία, Αττική, Κρήτη, Κύπρο). Τα αναθήματα στην θεά ήταν καταπληκτικά έργα τέχνης.
Πολύ κοντά στην Κόρινθο, 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της αρχαίας πόλης, στο τέρμα της χερσονήσου της Περαχώρας, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος του Ηραίου. Εδώ, μαζί με το ιερό της Ήρας, έχουν βρεθεί τα σημαντικότερα λείψανα του πρώιμου κορινθιακού πολιτισμού, με κέντρο του, το ιερό.Η ανασκαφική έρευνα στην γειτονική περιοχή έφτασε έως τη λίμνη της Βουλιαγμένης, όπου βεβαιώθηκαν κατάλοιπα νεολιθικής, πρώιμης ελλαδικής αλλά και μυκηναϊκής εποχής και πιστεύεται ότι εδώ υπήρχε σημαντική πόλη με το όνομα «Ηραίον». Τόπος όπου έθαψε τα δολοφονημένα παιδιά της η Μήδεια, εγκαταλείποντας την Κόρινθο και τόπος όπου, στην εποχή του Στράβωνα (1ος αιώνας μ.Χ), υπήρχε μάντης: δύο γεγονότα που ενισχύουν και ίσως εξηγούν την ύπαρξη χθόνιων στοιχείων στην λατρεία της Ήρας «Ακραίας», σύμφωνα με μερικούς ερευνητές.
Η σημασία του Ηραίου, για την Αρχαιολογία, έγκειται στην μελέτη της αρχιτεκτονικής ναών αλλά και του τρόπου υπαίθριας λατρείας στην Κορινθία.
Στο ιερό νησί της Δήλου, αρκετά ψηλότερα από το μεγάλο κεντρικό ιερό του Απόλλωνα, στους πρόποδες του όρους Κύνθος βρίσκεται ο ναός της Ήρας. Η θέση του ναού δεν είναι τυχαία, μιας και το ιερό του Δία ήταν πιο ψηλά, στην κορυφή του Κύθνου.Ο ναός της Ήρας είναι δωρικός και οικοδομήθηκε γύρω στο 500 π.Χ, πάνω από τον αρχαιότερο ναό της θεάς, των αρχών του 7ου π.Χ αιώνα. Κάτω από τον σηκό, βρέθηκαν πολλά αγγεία αρχαϊκών χρόνων, αρκετά από τα οποία έχουν εγχάρακτες αναθηματικές επιγραφές. Ο ναός είναι «δίστυλος εν παραστάσει», είχε δηλαδή δύο κομψούς δωρικούς κίονες μεταξύ των παραστάδων, στην πρόσοψη που βρισκόταν στη νότια πλευρά. Ο βωμός της θεάς βρίσκεται μπροστά από το ναό.
Κοντά στην σύγχρονη πόλη της Κέρκυρας (3 χιλιόμετρα απόσταση), βρίσκεται το κτήμα του Μον Ρεπό, το οποίο φιλοξενεί τη βίλα «Moν Pεπό», ένα νεοκλασσικό κτίριο που είχε χτιστεί από τον Άγγλο αρμοστή Frederic Adams το 1830 για χάρη της κερκυραίας συζύγου του. Όλο το κτήμα καταλαμβάνει χώρο της αρχαίας πόλης της Κέρκυρας. Εδώ, στα νεότερα χρόνια φιλοξενήθηκαν βασίλισσες και βασιλείς, όπως η Αυτοκράτειρα της Αυστροουγγαρίας Ελισάβετ, η θρυλική πριγκίπισσα Σίσσυ, αλλά και μέλη της δυναστείας του Γεωργίου Α’ της Ελλάδος. Εδώ, γεννήθηκε και ο Δούκας του Εδιμβούργου και σύζυγος της βασίλισσας της Αγγλίας, Ελισάβετ.Εδώ, στην Αρχαιότητα, μεταξύ άλλων λατρεύτηκε και η Ήρα ως «Ακραία». Μέσα στο κτήμα, στην κορυφή του χαμηλού λόφου της Αναλήψεως βρέθηκαν τα λείψανα του αρχαϊκού ναού της Ακραίας Ήρας. Οι ενδείξεις για ύπαρξη λατρείας στον χώρο ξεκινούν από τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Ελάχιστα στοιχεία έχουν σωθεί από το αρχαϊκό αυτό οικοδόμημα, όπως τα εξαιρετικής τέχνης κεραμίδια (Μουσείο Παλαιόπολης, μέσα στη βίλα Μον Ρεπό, αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας). Κατά την κλασσική εποχή (τέλη 5ου αιώνα π.Χ), κτίστηκε δεύτερος ναός, για να αντικαταστήσει τον παλαιότερο. Από τον κλασσικό ναό διατηρείται μόνον η κοίτη θεμελίωσής του.
