Από τα σημαντικότερα σπήλαια του νομού Ηρακλείου είναι ο Λαβύρινθος και ο μικρός Λαβύρινθος. Πρόκειται για δύο τεχνητά σπήλαια, μνημεία σημαντικά για όλη την Κρήτη. Υπήρξαν λατομεία της αρχαίας Γόρτυνας και βρίσκονται στη νότια και βόρεια πλευρά του ομαλού λόφου νότια από το χωριό Μορόνι.
Το σπήλαιο του Λαβύρινθου με την είσοδό του στη νότια πλευρά του λόφου αποτελείται από ένα σύνολο τεχνητών στοών οι οποίες δημιουργούν ένα πολύπλοκο δίκτυο διαδρομών συνολικού μήκους 2.500 μέτρων κατά μήκος των στοών και υπάρχει μεγάλος αριθμός λαξευτών θαλάμων με τοίχους και κολώνες τεράστιων διαστάσεων. Σε πολλές αίθουσες διακρίνονται ίχνη και αναφορές παρουσίας περιηγητών και επισκεπτών από τον 15ο αιώνα μ.Χ. Τα διάσπαρτα ίχνη κεραμικής και λύχνων ρωμαϊκής περιόδου βεβαιώνουν με σιγουριά τη χρήση του σπηλαίου από την αρχαιότητα.
Ο γνωστός μύθος του Λαβύρινθου περιλαμβάνει πολλές και σημαντικές πτυχές που επιβιώνουν μέχρι και σήμερα μέσα στις μυθολογικές φιλολογικές ιστορίες και αρχαιολογικές πηγές. Από την αρχαιότητα έως και σήμερα ο μύθος του Λαβύρινθου δεν έπαψε ποτέ να τροφοδοτεί την καλλιτεχνική έκφραση, εμπνέοντας μεγάλους καλλιτέχνες και δημιουργούς.
Κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο στη διάρκεια της χιτλερικής κατοχής της Κρήτης, ο Λαβύρινθος μετατράπηκε σε αποθήκη πυρομαχικών. Κατά την αποχώρησή τους το 1945 οι Γερμανοί ανατίναξαν την είσοδο του σπηλαίου με μεγάλη ποσότητα εκρηκτικών με αποτέλεσμα να προκαλέσουν εκτεταμένες ζημιές στο σύνολο σχεδόν του σπηλαίου, με καταπτώσεις της οροφής σε πολλά σημεία. Μετά τον πόλεμο έγινε προσπάθεια διάνοιξης της εισόδου και καθαρισμός του σπηλαίου από τα πυρομαχικά τα οποία δε απομακρύνθηκαν στο σύνολό τους.
Πολλοί νέοι άνθρωποι από την γύρω περιοχή έχασαν την ζωή τους στην προσπάθεια αναζήτησης πυρομαχικών πληρώνοντας φόρο «αίματος» στο πνεύμα του Μινώταυρου του αιωνίου μύθου. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται προσπάθειες για την ανάδειξη και αξιοποίηση του σπηλαίου το οποίο προς το παρόν παραμένει κλειστό για λόγους ασφαλείας. Ο επισκέπτης μπορεί να πάρει μια ιδέα του Λαβύρινθου εάν επισκεφτεί το Μικρό Λαβύρινθο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του λόφου.
Η παράδοση λέει ότι ο μικρός Λαβύρινθος επικοινωνεί με το Λαβύρινθο μέσα από μυστικές στοές, κάτι που πιθανόν να συμβαίνει αν λάβουμε υπόψη μας την μικρή απόσταση που χωρίζει τα δύο σπήλαια αλλά και την ύπαρξη μεγάλων τμημάτων που έχουν αποκλειστεί από τις καταπτώσεις. Ο Μικρός Λαβύρινθος συνολικού βάθους 120 μέτρων αποτελεί μια μικρογραφία του Λαβύρινθου σε ότι αφορά όλα τα μορφολογικά χαρακτηριστικά και τον τρόπο διαμόρφωσης του
Πηγή: www.incrediblecrete.gr