Η αρχαία πόλη της Στυμφαλίας ιδρύθηκε πιθανότατα κατά τα αρχαϊκά χρόνια και πήρε το όνομα της από τον πρώτο οικιστή της, τον Στύμφαλο, η πορεία του οποίου χάνεται στο βάθος των αιώνων. Από τα λίγα που γνωρίζουμε η περιοχή άνηκε στους Αρκάδες. Ήταν χτισμένη στο βόρειο τμήμα της λίμνης Στυμφαλίας, εκεί όπου σήμερα εντοπίζονται ο αρχαιολογικός χώρος, μεγάλο τμήμα του οποίου είναι μισοβυθισμένο στα νερά της. Το κομμάτι που έχει ανασκαφεί είναι της ύστερης κλασικής περιόδου και περιλαμβάνει παλαίστρες και θέατρο. Για να φτάσετε στον αρχαιολογικό χώρο ακολουθείτε το μονοπάτι που ξεκινά από την φράγκικη μονή Ζαρακά, λίγο έξω από την έδρα του πρώην Δήμου Στυμφαλίας, τους Καλλιάνους. Ο αρχαιολογικός χώρος Στυμφαλίας ανασκάφηκε στη διάρκεια των ετών 1924-1930 από το Αναστάσιο Ορλάνδο.
Τα τελευταία χρόνια, ανασκαφές πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο της British Columbia, οι οποίες έφεραν στο φως στοιχεία για τη δεινότητα των Στυμφάλιων στον πόλεμο, καθιστώντας τους περιζήτητους μισθοφόρους. Το γεγονός ενισχύει η ανεύρεση νομίσματος από την Καρχηδόνα και ένα αγγείο του 2ου π.Χ. αιώνα από την περιοχή της Ιερουσαλήμ. Στην ίδια περιοχή έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαία πόλης, σύμφωνα με το Ιπποδάμειο σύστημα – προσανατολισμός πόλης στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, μεγάλοι δρόμοι – και το τείχος που την περιέβαλε. Αν κρίνουμε από τη θέση του νότιου τείχους της πόλης αλλά και τα ευρήματα των κτιρίων, η λίμνη στην αρχαιότητα ήταν μικρότερη. Το νότιο τείχος της πόλης περιλαμβάνει και την Πύλη του Φλιούντα, άριστο παράδειγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής.
Η οικιστική περιοχή της πόλης απλωνόταν στα ανατολικά και βόρεια της ακρόπολης της Στυμφαλίας. Τα κτίρια ακολουθούσαν την άριστη ρυμοτομία της πόλης με τους φαρδείς δρόμους της. Οι κατοικίες περιλάμβαναν εσωτερική αυλή με πηγάδι και χώρους αποθήκευσης. Η έρευνα αποκάλυψε θεμέλια δημοσίων κτιρίων, τον περίβολο της αγοράς, όπου βρέθηκαν τα θεμέλια ενός μεγάλου οικοδομήματος με κυκλικό τοίχο και ναό, του οποίου διατηρείται η θεμελίωση. Ανάμεσα σε αυτά ένα μεγάλο τετράγωνο κτίσμα με διαστάσεις 33,5 × 30,20 μέτρων το οποίο εκτιμάται ότι ήταν παλαίστρα, μία κρήνη, εξέδρες, βωμοί και θέατρο. Το θέατρο στη νότια πλευρά της ακρόπολης ήταν λαξευμένο στο βράχο, όμως λόγω της σαθρότητας του πετρώματος, δεν σώζονται πολλά καθίσματα. Η σκηνή του είναι από τις λίγες σωζόμενες όλης της Πελοποννήσου. Στην πρώτη φάση της η σκηνή περιλάμβανε σκηνή και προσκήνιο, ενώ στη δεύτερη προστέθηκαν παρασκήνια και νέο προσκήνιο.
Η αρχαία οδός προς την ακρόπολη είναι η βασική αμαξήλατη οδό που συνέδεε την ακρόπολη με την πόλη. Η ήπια κλίση της επέτρεπε στις άμαξες της εποχής να ανέβουν χωρίς μεγάλη δυσκολία, ενώ ακόμα υπάρχουν ίχνη από τους τροχούς των αμαξών.
Η Κρήνη της Στυμφαλίας ρέει αδιάλειπτα τα τελευταία 2.500 χρόνια. Στην αρχική της μορφή είχε 2 μέρη, τη δεξαμενή όπου συγκεντρωνόταν το νερό και ένα προστώο. Από την Στυμφαλία ξεκινούσε και το Αδριάνειο υδραγωγείο, ίχνη του υπάρχουν ακόμα στην περιοχή, το οποίο από τότε ακόμα μετέφερε τα νερά της περιοχής στην Κόρινθο. Στην ανατολική πλευρά της λίμνης Στυμφαλίας, διακρίνεται και το πέρασμα του Σιούρι. Πρόκειται για τον Ιταλό μηχανικό ο οποίος εργάστηκε για την διαπλάτυνση της Αδριάνειας σήραγγας, ώστε να αρδευτεί η Βόχα. Από το σημείο όπου βρισκόταν η ακρόπολη της Στυμφάλου, μπορείς να εποπτεύσεις πανοραμικά της περιοχή. Νοτιοδυτικά ορθώνεται ο Ολίγυρτος, φυσικό όριο του Στυμφάλου με τον Ορχομενό στην αρχαιότητα. Στα δυτικά το Γερόντειο όρος – σήμερα Μαυροβούνι – χώριζε τη Στυμφαλία από τον Φενεό. Στα βόρεια η Κυλλήνη, το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Πελοποννήσου και τόπος γέννησης του Ερμή, χώριζε τη Στυμφαλία από τη Πελλήνη και τη Σικυώνα. Κατά την ανασκαφή του πύργου της ακρόπολης βρέθηκαν εκατοντάδες σιδερένιες αιχμές από βέλη, αναμφίβολα από την πολιορκία της Στυμφάλου, ίσως από τους Ρωμαίους, μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.
Πηγή: www.mythicalpeloponnese.gr